TERMINOLOGIE GRAMMATICALE MARQUISIENNE (Mise à jour : 20/01/2022)
L’Académie marquisienne propose ici les termes de la métalangue du marquisien, c’est-à-dire les termes servant à expliquer, en marquisien, le fonctionnement de la langue ; il s’agit d’un outil didactique destiné à faciliter l’enseignement de celle-ci dès l’école élémentaire. Il est aussi destiné au grand public.
FRANÇAIS |
ÈO ÈNATAHiva Oa – TahuataFatu Iva |
ÈO ÈNANANuku Hiva – Ua PouUa Huna |
|
Terminologie grammaticale |
Teàotuhi no te papatina teào |
Tekaotuhi no te papaìa tekao |
|
(uh) = Ua Huna |
haka- = Ua Pou (up) |
|
|
accent tonique |
haatonotina èo |
haatokoìa èo |
|
accentuer |
haatono |
haatoko, |
|
accompli |
pao |
pao paokoè |
|
adjectif |
tuhipona |
tuhipona |
|
adverbe |
haapiihana |
haapiihana |
|
adverbe de lieu |
piihanataha |
piihanavahi |
|
adverbe de manière |
piihanahakatu |
piihanahakatu |
|
adverbe de temps |
piihanaava |
piihanaava |
| allégorie artistique | ata penitia, tiki, tii (fi) | ata peniìa, tiki |
|
allégorie littéraire |
âkakai | âkakai |
|
alphabet |
nuina reta |
nuina reta |
|
analyse grammaticale |
veteatina papateào |
veteaìa papatekao |
|
analyse logique |
veteatina teàotū |
veteaìa tekaotū |
|
antécédent |
ponamua |
ponamua |
|
antonyme |
vivokē |
vivokē |
|
article |
tuhiinoa |
tuhiikoa |
|
article défini |
tuhiinoamau |
tuhiikoamau |
|
article indéfini |
tuhiinoatini |
tuhiikoatini |
| centaines | tīùatoufā me te tekau | tīùatouhā me te tekau |
| chanteur | ènata èo tani èka | ènana èo taki èka |
|
comparaison |
haahakatu |
haahakatu |
|
comparaison d’égalité |
haahakatu tahi |
haahakatu tahi hakahakatu tahi |
|
comparaison d’infériorité |
haahakatu iti |
haahakatu iti hakahakatu iti |
|
comparaison de supériorité |
haahakatu nui |
haahakatu nui hakahakatu nui |
|
complément |
haapī |
haapī |
|
complément circonstanciel de but |
haapī tumu |
haapī tumu |
|
complément circonstanciel de cause |
haapī piò |
haapī piò |
|
complément circonstanciel de lieu |
haapī taha |
haapī vahi |
|
complément circonstanciel de manière |
haapī hakatu |
haapī hakatu |
|
complément circonstanciel de temps |
haapī tai |
haapī tai/ava |
|
complément d’agent |
haapī huì |
haapī huì |
|
complément d’instrument, de moyen |
haapī me |
haapī me |
|
complément d’objet direct |
haapī tahi |
haapī tahi |
|
complément d’objet indirect |
haapī taì |
haapī tai |
|
complément de nom |
haapīinoa |
haapīikoa |
|
comprendre (un texte) |
vivo |
vivini |
|
compte-rendu |
fāfī teào |
vāhī tekao |
|
conjonction |
tuipona |
tuipona |
|
conjonction de coordination |
tuipona kātahi |
tuipona kātahi |
|
conjonction de subordination |
tuipona aotahi |
tuipona aotahi |
| conjuguer | haapahi | haapahi hakapahi |
|
consonne |
mētani |
mētaki |
| contracter, contraction | haaiti mai |
haaiti mai, |
|
convention |
teàotui |
tekaotui |
|
définition |
haavivinitina |
haaviviniìa |
|
démonstratif |
ponatuhi |
ponatuhi |
|
déterminant |
haatiàtohu |
haatiàtohu hakatiàtohu |
|
dictée |
patuòno |
patuòko |
|
dictionnaire |
kāputuèo |
|
|
diphtongue |
tani tauùa |
taki tauùa |
|
dizaines |
tīònohuu |
tīònohuu |
|
duel |
tauùa |
tauùa |
|
durée |
koatina |
òaìa |
|
échéance |
paotina |
paoìa |
|
élision |
haanaòtina |
haakaòìa |
|
élocution |
tanitinaèo |
takiìaèo |
|
émotion |
hakatu pūkina |
hakatu pūkina |
| euphémisme | huìpona | huìpona |
|
exception |
tuukē |
tukukē |
|
exclamation |
mehea |
mehea |
| exemple | tīòhitina | tīòhiìa |
|
exercice d’expression écrite |
hana ìtepatu |
hana ìtepatu |
|
exercice d’expression orale |
hana ìteteào |
hana ìteteào |
|
exprimer |
haaìte, hakaìte |
haaìte, hakaìte |
|
faire la liaison |
tui |
tui |
|
féminin |
haamāùi |
haamāùi haamākui |
|
forme active |
hakatu haahana |
hakatu haahana |
|
forme affirmative ou déclarative |
hakatu tiàtohu |
hakatu tiàtohu |
|
forme interrogative |
hakatu ūi |
hakatu ūi |
|
forme interronégative |
hakatu ūipākeka |
hakatu ūipākeka |
|
forme négative |
hakatu haapākeka |
hakatu haapākeka hakatu hakapākeka |
|
forme passive |
hakatu haahanatia |
hakatu haahanaìa |
|
fraction |
pāheetina |
pāheeìa |
|
futur |
tai a tihe |
tai a tihe |
|
genre |
mātuaùi |
mātuaùi |
| genre féminin | haamaùi | haamaùi hakamakui |
| genre masculin | haamātua |
haamātua |
|
grammaire |
papatina teào |
papaìa tekao |
|
homographe |
patutahi |
patutahi |
|
homophone |
tanitahi |
takitahi |
| infinitif | akapona pahihana | akapona pahihana |
|
interjection |
haamehea |
haamehea, haaemièe hakamehea, hakaemièe |
|
inverser |
kēhuì |
kēhuì |
|
inversion |
kēhuìtina |
kēhuììa |
|
langue écrite; |
èopatu |
èopatu |
| langue étrangère | èo manihii | èo manihii |
|
langue internationale |
èo viifenua |
èo viihenua |
|
langue littéraire |
èo tuhuna |
èo tuhuka |
| langue maternelle | èo tumu | èo tumu |
|
langue moderne |
èo taihou |
èo taihou |
|
langue nationale |
èotumu |
èotumu |
| langue officielle | èo haunui | èo haunui |
|
langue orale |
èohaafiti |
èohaahiti |
|
langue populaire |
èo no te mataèinaa |
èo no te mataèinaa |
|
langue véhiculaire |
èohaatahi |
èohaatahi |
|
langue vernaculaire |
èo tupuna |
èo tupuna |
|
lecture |
tetautina |
tatauìa |
|
lecture à voix haute |
tetau èoìi |
tatau èoìi |
|
lecture silencieuse |
tetau mata |
tatau mata |
|
lettre |
reta |
reta |
|
lexique |
pona tāpapatia |
pona tāpapaìa |
|
liaison |
tuitina |
tuiìa |
|
ligne (d’un texte) |
vako |
vaò |
|
locution |
mou pona |
mou pona |
|
manuel scolaire |
kōtūòmia na |
kōtūòmia na te tōìki |
|
manuel/livre |
kōtūòmia |
kōtūòmia |
|
masculin |
haamātua |
haamātua |
|
membre (d’une proposition) |
hope aveteào |
hope avetekao |
| métaphore | ponateào haatūpahi |
ponatekao haatūpahi |
|
mettre à la forme active |
huìhana |
huìhana |
|
mettre à la forme déclarative |
huìtiàtohu |
huìtiàtohu |
|
mettre à la forme interrogative |
huìūi |
huìūi |
|
mettre à la forme interronégative |
huìūipākeka |
huìūipākeka |
|
mettre à la forme négative |
huìpākeka |
huìpākeka |
|
mettre à la forme passive |
huìhanatia |
huìhanaìa |
|
mettre au temps accompli/non accompli |
huì i te tai pao/paokoè |
huì i te tai pao/paokoè |
|
milliers (les) |
tini |
tini |
|
mode conditionnel |
hakatu anoa |
hakatu anao |
|
mode impératif |
hakatu pōpahi |
hakatu pōpahi |
|
mode indicatif |
hakatu haaìte |
hakatu haaìte |
|
mode infinitif |
hakatu tumu o te pahhana |
hakatu tumu o te pahihana |
|
mode subjonctif |
hakatu haahanahīa |
hakatu haahanahīa |
|
mode verbal |
hakatu pahihana |
hakatu pahihana |
|
modificatif |
haahuìkē |
haahuìkē |
|
modifier |
haahuìkē |
haahuìkē |
|
mot |
ponateào |
ponatekao |
| mot base | ponatumu | ponatumu |
|
mot interrogatif |
ponaūi |
ponaūi |
|
mot invariable |
pona kēhuì koè |
pona kēhuì koè |
| mot transparent | pona puna anamai | pona puna anamai |
| narration | tapatapa | tapatapa |
|
nom collectif |
pona kātahi |
pona kātahi |
|
nom commun |
inoa mēmau |
ikoa mēmau |
|
nom composé |
ponatāpii |
ponatāpii |
| nom de famille | inoa tupuna | ikoa tupuna |
|
nom propre |
inoa apatia |
ikoa apaìa |
| nom usuel | inoataa | ikoataa |
|
nombre/numéro |
nūmera |
nūmera |
|
nombre cardinal |
nūmera tumu |
nūmera tumu |
|
nombre décimal |
nūmera tāònohuu |
nūmera tāònohuu |
|
nombre ordinal |
nūmera papatia |
nūmera papaìa |
|
occlusion glottale |
tūkinaèo |
tūkinaèo |
|
paragraphe |
fātina iti |
hātika iti |
|
particule |
ponaìki |
ponaìki |
| particule directionnelle | heooìki | heooìki |
|
passé/révolu (le) |
tai pao (te) |
tai pao (te) |
|
périphrase |
inoa haaata |
ikoa haaata |
|
phrase |
aveteào |
avetekao |
|
pléonasme |
pona pāùa |
pona pāùa |
|
poésie, poème, |
teào tani èka |
tekao taki èka |
|
poète |
tuhuna teào hakatu tahi |
tuhuka tekao hakatu tahi |
|
préfixe |
vaemua |
vaemua |
| prénom | inoa vevaò (uh, s) | ikoa vavaò (nh, up) |
|
préposition |
ponahumu |
ponahumu |
|
présent (le) |
tai nei (te) |
tai nei (te) |
|
probabilité/possibilité |
aia ùanei |
aia ùanei |
|
pronom personnel |
pona avatū |
pona avatū (e pona e tū io te ava o tītahi) |
|
pronom possessif |
pona na ù ta ù |
pona na ù ta ù |
|
prononcer |
haafitipona |
haahitipona hakahitipona |
| proposition indépendante | avetootahi pu |
avetootahi pu |
| prpositition juxtaposée | avepipii | avepipii |
|
proposition principale |
avetumu |
avetumu |
|
proposition relative |
avetui |
avetui |
|
proposition subordonnée |
avepii |
avepii |
|
racine, radical |
aka |
ave |
|
réciproque |
hahakatu |
hahakatu |
| rédaction | patutina | patuìa |
| redupliquer | haapiiùa | haapiiùa hakapiiùa |
|
règle |
aahi |
aahi |
| résumer | fāfī | vāhī |
| résumé | fāfītina | vāhīìa |
|
sensation |
òno |
òko |
|
sentiment |
hakatu mehea, |
hakatu mehea, hakatu emièe |
| signe diacritique |
hakatu haatūkina |
hakatu haatūkina |
|
singulier ≠ pluriel |
(peàu, patu) tootahi ≠ nui |
(peàu, patu) tootahi ≠ nui |
|
style direct/indirect |
teào pahitahi |
tekao tahipahi |
| style indirect | teào pahimai | tekao pahimai |
|
suffixe |
vaehope |
vaehope |
|
sujet |
piihana |
piihana |
|
superlatif (le) |
hakatu ma ùna atu |
hakatu ma ùka atu |
| surnom | inoa haameemee (uh, s) |
ikoa haameemee ikoa hakameemee |
|
syllabe/pied |
vae |
vae |
|
synonyme |
vivotahi |
vivotahi |
|
temps (grammatical) |
tai |
tai |
|
variante dialectale |
èo tanikē |
èo takikē |
| verbe | pahihana | pahihana |
| verbe actif | pahihana no te ava nei | pahihana no te ava nei |
| verbe passif | pahihana no te ava i pao | pahihana no te ava i pao |
|
verbe transitif |
pahihana èotū |
pahihana èotū |
| verbe intransitif | pahihana èotū koè | pahihana èotū koè |
|
vers (poème) |
ave tani tahi |
ave taki tahi |
|
vocabulaire |
teàotuhi |
tekaotuhi |
© Te Haè tuhuka èo ènana - Académie marquisienne – Nāpeka/avril 2023
Propulsé par CComment