Haakakai o Pakeekee – Légende de Pakeekee - Tahuata
Tītahi haakakai o Pakeekee patutia e Uma Teiefitu
Vāàna e te tau tupuna, i òmua i nā pō kākiu, e vai nei i Tahuata e ùa ati : te ati Tupohe me te ati Mioi.
Te mataèinaa o te ati Tupohe me i Hanatuuna tihe i Hanahio ; o Vahaneouaa te hakaìki.
Te mataèinaa o te ati Mioi me i Vaipuha, Haaoipu, Hanatetena, Hanateio ; o Pakeekee te hakaìki.
I hua mou pō, ua tupu te tōua i vāvena o Vahaneouaa me Pakeekee, no te mea, u nui aè, nui aè te ati Tupohe, aòè e àva te kaikai. I tupu ai te tōua. Atià à, ua koa te tōua, ua hina Pakeekee me to īa mataèinaa Mioi. U hina Pakeekee, ma to he tau vaa te hiki atu i ùna o Moea i Hiva Oa. Vāàna e te teào, te peàu e fitu tekau ènata i hoe me Pakeekee i ùna o Moea. Ua noho tahipito o Mioi i Haaoipu, atià à, u haamohomoho âtou ma àò o te haateetina a Vahaneouaa me to īa mataèinaa.
Tēnei, ua tau Pakeekee i no he one i Hekeani. I èià, ua âvei īa me tītahi ènata e hakaìki no ùna o Hatua. O Tipa te inoa. Ua òno Tipa i te teào o Pakeekee. Ua tihe to īa kāòha, me to īa too ia Pakeekee me to īa mataèinaa, àve io īa i ùna o Hatua. U āpuu īa ia Pakeekee, u pohuè Pakeekee i ùna o Moea, i vāvena o Moea.
Ua noho Vahaneouaa i Tahuata, o īa aneiho te hakaìki. U nui aè, nui aè te ati Tupohe, aòè e àva hakaùa te kaikai, ua one te fenua. Ua koè te hua o te meì.
Eīa e èka nei i Vaitahu e tahi tāuà nui no te ati Tupohe, o Ookiki te inoa. Ohia ua one te fenua, u peàu Vahaneouaa i te tau moa a te tāuà nui :
« A peàu ôtou ia Ookiki, a vānana īa i te meì etià e hua te meì, mea one te mataèinaa. »
Ua taha te tau moa me te haaâvei me Ookiki te tāuà nui. Ia tihe hua teào io Ookiki, u peàu Ookiki i ta īa tau moa :
« E hee tātou i Hanatuuna ! »
Enā e vai nei io hua kaavai tītahi paepae tapu oko no te tau tāuà, o Teaotitu. E vai nei tēnei paepae i Hanatuuna tihe i tēnei mou pō. Ua hee hua tāuà me ta īa tau moa i Hanatuuna no te vānana ia hua te meì. Atià à, o te vehine a Ookiki me nā tama tootoù, ua noho i Vaitahu. Ua tihe Ookiki i Hanatuuna me te tau moa. Ua piki âtou i no he paepae. Ta âtou hana e ape io to âtou ètua, a haahua i te meì. Atii aneiho, i tēia â, i tēia â. Mea koa Ookiki e noho nei i Hanatuuna e vānana aa i te meì a hua mai. Ua mate tītahi tama a īa i Vaitahu mēìa i te one. Atii nei, ia hee te poì o Tupohe i te àvaika, i te atu feu, koè e àve i tītahi na tēnei vehine a Ookiki me nā tama. Mai à, ua mate me te ùa o te tama, ua hopī me i te toù o te tama. A tahi a metaò te vehine :
« Umaha òa tēnei meì a tu ù vāhana e vānana nei. A ùa tama a māua a mate, u hōpī te toù. Na ai tēnei meì ? Tōtahi atu te one o te mataèinaa. »
A tahi a metaò te vehine a Ookiki e hee īa i Hanatuuna e peàu i te vāhana etue vānana i te meì. Ua mate nā tama, eīa mate te toù, na ai e kai i tēnei meì. Me to īa hee ma uta i Hanatuuna. Te tihetia atu, ua fiti io hua paepae tapu o te tāuà. Ua ìte te tau moa i te vehine u pekē me to âtou haahua. Tapu koè e hakaòno hua vehine. Ua taki i to īa kāèu, ua too i to īa ìma, ua piki i no he paepae. U peàu i ta īa vāhana Ookiki :
« Umaha ta òe meì e vānana ana. Tokoùa tama a tāua ua mate, o te toù, ua hōpī. Na ai e kai i tenā meì ? »
A tahi Ookiki a peàu i ta īa vehine :
« A tū òe, a kāòha òe i to òe mou vaevae ! »
Me te tū o te vehine, me te kāòha i to īa mou vaevae. Ua uu Ookiki ma àò i tītahi kēkē, tītahi kēkē. Ua koè te mana o te tāuà. Ma èià, ua fifiti mai Ookiki i Vaitahu me ta īa vehine. Tihe mai na, ua mate te toù o te tama, tōtahi atu te one o te fenua.
Ua òno te hakaìki Vahaneouaa ua hua mai te tāuà i Vaitahu, koè i hua te meì, u pekē. U maìmaì te mataèinaa me te hakaìki e kukumi ia Ookiki to âtou tāuà. I tēnei, ua motu i te vehie kōkuu, toa, mea tao ia Ookiki. Ua kē te vehie, ua keì âtou i te umu. Ua â te umu, ia kena oko. Ua ketu i te tau keâ umu. Ia pao, ua hano te mataèinaa o Tupohe ia Ookiki, tuu i to he umu, tomi me te èpo, no te tao. E vai nei i tēnei ava tītahi fenua o Ookiki te peàu i èià te taotina ia Ookiki. Māàma aè i hua pō, ua hano te mataèinaa o Tupohe huai i te umu. U metaò âtou, ua veà, e kai âtou i to âtou tāuà. I tēnei à, i to âtou huaitina i te umu, ua ìte âtou ia Ookiki kaapeetia i to he umu, me te tāhii i te îima, koè i mate.
U peàu hakaùa te hakaìki i te mataèinaa :
« A motu hakaùa i te vehie, haanui atu, no te tao hakaùa. »
Ua aotahi te mataèinaa. Ua kena te umu, hano hakaùa ia Ookiki, ua tao. I te pōpōuì aè, ua huai i te umu. U ìte hakaùa ia Ookiki i to he umu me te îima e tāhii aa, tōtahi atu te pekē o te hakaìki.
Ua hano hakaùa e motu i te vehie, tao. Ia huai te umu, hua mea aneiho ta âtou i ìte i to mua umu, atii teâ. I te ono o te umu, u peàu Ookiki ia Vahaneouaa me te mataèinaa :
« Aòè au e veà i tenā vehie a ôtou. »
U haahua te hakaìki :
« E aha a te vehie, e veà ai òe ? »
U haahua Ookiki :
« A hano ôtou i te tau ike tūtū kāèu o te tau vehine me te tau pōùu hamitia e âtou. Oiaa te vehie no te tao ia ù, e veà au. »
E ike me te tapa
Ua hano te hakaìki Vahaneouaa e ape i te tau moî tāhia a te mataèinaa Tupohe i te tau ike, me te tau pōùu hamitia e âtou. Ua àve mai i tēnei mēmau paotū, oia te vehie no te tao i te tāuà. Ua kena te umu, ua hanotia i te tāuà no te tao. Pōpōuì aè, ua hano e huai i te umu, ua ìte. Ua nane Ookiki, oia hoì ua veà. Me te kai o Vahaneouaa me te mataèinaa i to âtou iho tāuà.
O Pakeekee, e pohuè nei īa me to īa mataèinaa, o Mioi, i ùna o Hatua. Na te hakaìki me io tēnei fenua i āpuu ia âtou. E fā ònohuu tekau ènata e èka me Pakeekee i ùna o Moea. I tītahi â, ua koàna te hūhina i ùna o Moea, mea à, aòè i tōua. Te tumu, ua maìmaì te tau ènata me i ùna o Moea i te vehine a Pakeekee, te peàu he vehine pootu. Ua too hua tau poì, àve io âtou, moe, māàma i te pō, a tahi a haahua. Pēhea hoì ta Pakeekee, he manihii īa i vāvena o Moea. E aha à, te huatia mai o hua vehine, ua haaputuputu Pakeekee i to īa mataèinaa u peàu :
« Pōpōuì oìoì, e motu tātou i te kohe. Tēia, me ta īa pūpā kohe, tēia me ta īa pūpā kohe. »
Atii à, i te pōpōuì iho, ua fiti Pakeekee me to īa mataèinaa e fitu tekau ènata, e fitu tekau pūpā kohe. Ua kē mai i te kohe i te pōpōuì aè, u peàu Pakeekee :
« E hua te petuè i te àina, e tuna tātou i te àina. »
Me he mea u peàu e hua tātou i to tātou fenua. I hua pōpōuì, ua àve âtou i hua tau pūpā kohe i no he tāhuna i Vaihoa. U peàu i te hakaìki o Tipa :
« E te hoa, e hua nei au io tu ù fenua. U haainoaìa tāua. »
Ua ìte Tipa e hana pē ta to Moea i te vehine a Pakeekee. Ua tihe Pakeekee me to īa mataèinaa i Vaihoa, u tetaì īa tihe i te pō. O Hotunui te pō, oiaa te pō e hee âtou i Tahuata. Na te mea, u vivini ia īa i te tiòhi i te au, e èka nei âtou i Vaihoa. Tītahi, u fiti īa e kānino i te fenua. U âvei īa me tītahi ènata, o Mapuehua to īa inoa. U haainoa âua me Mapuehua. E vai nei io Mapuehua tītahi kāhui mēià, e pīvai te inoa. U maìmaì Pakeekee na īa tēnei kāhui mēià. U peàu Pakeekee :
« E hoa, tu ù inoa, aha òe e haatià na ù tēnei kāhui mēià ? »
U haahua Mapuehua :
« Oia, e tu ù inoa. »
U peàu Pakeekee :
« Na tu ù teina e hano mai oìoì, no te mea ahiahi oìoì, e hua mātou i te fenua. »
O Hehe te inoa o te teina o Pakeekee. U peàu Pakeekee i te teina e hano i hua kāhui mēià io Mapuehua.
Te tihetia atu o Hehe io te faè, aòè Mapuehua io te faè, o te vehine tootahi i te faè. U peàu te vehine :
« E hano mai òe i te kāhui mēià ? A kokoti. »
U kokoti Hehe i te kāhui mēià, atià à, u tihe te metaò e mano i te vehine a Mapuehua. Atià à, koè i haatià hua vehine. Koàna ana mai i Mapuehua. Ua too i te toki, u àmaì ia Hehe. Ua èe i mua ma hope Mapuehua me te toki, e tahi e tahi tihe io Pakeekee i pohoè i èià, atià à ua tihe me ia Mapuehua. U peàu Pakeekee me te pekē i te teina :
« Te pōpahi atu ia òe e fiti i te kāhui mēià, e vehine keu… »
A tahi a fiti Pakeekee me Mapuehua. Na Pakeekee i àve mai i hua kāhui mēià.
I hua ahiahi, u pōpahi Pakeekee i to īa mataèinaa e toi i te pūpā kohe i te hiku o te tai. Ia tihe te māhina me i òto o te tai, a piki paotū i ùna o te tau pūpā kohe. U pūpātia te tau kohe. Umoì ia paekē tītahi. Humutia me te kaha, oia hoì e puukaha te vaa o Pakeekee me to īa mataèinaa. I te huatina i Tahuata me i Vaihoa, tiaì âtou ia tihe o Hotunui. Ua piki paotū âtou i ùna o hua tau pūpā kohe i fātaatia e âtou. U hee haapae ma no he tai me i Vaihoa. Pō i teà â, māàma aè i te ahiahi, ua tau âtou i no he one i Vaipuha.
Ua tihe âtou i uta, i no he fenua. Ua hika i te ahi, ua uà te ahi. Ua tunu pātaa i te mēià, o hua kāhui mēià me io Mapuehua. Oia ta âtou kaikai i hua ahiahi me te vāhana pītaa. Ia pao, u hīhiamoe, mēìa ua nano ma no he tai i te pōpōuì aè.
Ua piki âtou io tītahi ava tiòhi te mata ia Haaoipu, no te mea i èià te noho o te tupuna o Pakeekee.
O Hunaiteoho to īa inoa. Ia tihe Pakeekee me to īa mataèinaa Mioi, e haatū âtou i to âtou pātōua, oia hoì te akaùa, e ùa pātōua i haatūtia, e tahi na Pakeekee, e tahi na te teina o Hehe.
E avai nei i Haaoipu e ùa ùamā na Pakeekee. O Kaeèihavaii te inoa o tītahi ùa, o Keìàni te inoa o tītahi. Ia pao nā akaùa i te haatū, u peàu Pakeekee i to īa poì toa pēètii :
« I tēnei pō, e hee tātou i àò i Haaoipu hano i te mā mea kai na tātou. »
E ùa ùamā – Nuku Hiva – Hjalmar Stolpe - 1884
Ìte koè te ati a Tupohe, eìa ua tuna mai nei Pakeekee me to īa mataèinaa. Ia uhiuhi te pō, u peàu Pakeekee i to īa tau toa :
« A pau tātou a hee a haatata atu i àò. Ia ìna tūmoe, a haatihe io te faè. »
U peàu i te tau vehine :
« Ia tihe mai to mua mā, a pīoi ôtou, tunu pātaa mea kai na tātou. »
Me to âtou pūnana, oa ìtetia e Tupohe. Ua tūmoe nui, ua fiti âtou io te faè o Hunaiteoho te tupuna. Te tihetia atu o Pakeekee io te faè o to īa tupuna, ua ìte, u pohotia te faè o te tupuna me te tapa àu tuahitu mēìa i te haametaù i te ati o Tupohe. U vavaò Pakeekee me i vaho :
« Hunaiteoho, Hunaiteoho, a pepeù mai i te faè ! »
« O ai òe nei ? »
« O Pakeekee, o au o Pakeekee ! »
« Pakeekee me i hea ? U mate Pakeekee ! »
Ua tohe Pakeekee. Koè i fati Hunaiteoho, a tahi a veti Pakeekee i te avaputa. U taaàu no te mea u metaò tēnei kooūa no Tupohe te poì, hano e kukumi ia īa. I te ìtetina o Hunaiteoho i to īa moupuna, ua pē i te koakoa. Ua peàu Pakeekee i te tupuna :
« I hea tu ù mou ùamā ? »
« O te ùamā Keiani, ua pao ia Tupohe, atià à, o te ùamā Kaeeihavaii, oia te avai nei. Mēìa i àò te īa ùamā o te fātaa o Hunaiteoho, no èià aòè i koàna i te ati Tupohe. »
U peàu Pakeekee i ta īa poì :
« A pepeù ôtou i te ùamā. A taki i te mea i afi. »
Ia pao, u pāveì te ènata me io te faè o Hunaiteoho tihe i ùna o te avaitina faè i èià to âtou akaùa. Ua tuu atu âtou i te tau ìòmā, tuu atu te hoa i te hoa. To mua ìòmā i te tihe io te akaùa, ua too te tau vehine, u pīoi me te ìma, u tunu pātaa. Ia pao te mā i no he kapua, ua tihe Pakeekee me to īa poì io te akaùa. U kaikai, u maùoìoì, ua tani te moa i Hikomua. U tapatapa Hunaiteoho :
« O Hunaiteoho au, e òki aè. »
Ua òno te ati o Tupohe. I te ùa o te tanitia o te moa, u tapatapa hakaùa Hunaiteoho me i hua mea :
« O Hunaiteoho au, e òki aè. »
U peàu te tau ànamotua o te ati Tupohe :
« Ua tuna Pakeekee ! »
U peàu tahipito :
« Tuna mai me i hea ? Ua mate ! Tuna mai te aha ? »
I tātahuata te māàma, u tapatapa hakaùa Hunaiteoho, o te toù tenā o te tapatapatina. A tahi a hauhau Pakeekee me io te akaùa i te avaitina faè, pēètii :
« O Hehe au, o Hehe au. Aî au e hua, aî au e hua. U àuàua tu ù mata i te toì a Mapuehua me i Vaihoa. Aî au e hua. »
I te ònotia o te ati o Tupohe i te hauhau a Pakeekee, ua fiti i no he kapua tōua i te ati o Mioi. U peàu Pakeekee i te teina :
« A tuu mai òe, o au to mua ! »
Aòè e fati te teina, u peàu no īa te akaùa i mua. Koè e fati te teina, ua hua Pakeekee i òto o to īa akaùa. Ua moe i to he kahu kōhito, oia hoì he kahu kuà. Ua tihe te ati Tupohe i no he kapua. U tōua me Mioi. A tōua à, a tōua à, u neke hope Hehe, u haametaù. A tahi a peàu īa Pakeekee :
« Umoì òe e moe anatu, a tū mai. Eīa te hēana ! »
A tahi a tū Pakeekee me te kahu kōhito. Ua too i te ùu, u hauhau hakaùa :
« O Hehe au, o Hehe au. Aî au e hua, aî au e hua. U àuàua tu ù mata i te toì a Mapuehua me i Vaihoa. Aî au e hua. »
Me to īa tūfao ma vaho o te akaùa, ua tā hēana me te ùu. Ua hiki te ati o Tupohe ma no he kapua. U àmaì Mioi ia âtou, èea i Haaoipu. Te Mioi i mohomoho i vāvena o te ati o Tupohe, te hana e too i te âkau, ua tā i te poì o Tupohe. Atii tēia faè, tēia faè. Eīa i ùna o Vaitahu tītahi ava fātea, mea hōhonu. Te peàu, e ava moena e nā tama pipitau. Ua tihe te ati o Tupohe io hua ava. Ua moe tītahi, ua toko tītahi ma àò. Ua taha te ati o Tupohe ma ùna. Atià à, i te paona o te poì o Tupohe i te taha, aòè i hakaìte i nā tama, ua pao. Ua taha me i te poì a Pakeekee ma ùna. Te ènata paona, ua tā i nā tama me te ùu.
Propulsé par CComment